Zo verliep de Brandstof-avond in Midden-Groningen

Troubadour Jan Henk de Groot opent de avond op muzikale wijze met ‘Haart van Grunnen’, ook wel ‘het volkslied van Midden-Groningen’ genoemd. Dit lied heeft hij in opdracht van Gronings Vuur in 2020 gemaakt. Het refrein gaat als volgt:

Hier ligt ’t laand van veen, klaai, zaand
Doar dag vannijs begunt
En grootseghaid deur de oaders stroomt
Hier in ons Haart van Grunnen

Daarna neemt Liefke Knol, journalist en directeur van landgoed Fraeylemaborg, het woord. Zij presenteert de avond. ,,Wat is Midden-Groningen voor gebied? Wat voor mensen wonen hier?”, vraagt ze hardop. De verhalen van de vijf sprekers moeten daar antwoord op geven. ,,Zo willen we brandstof verzamelen voor Gronings Vuur”, verklaart ze de naam van de avond.

Gronings Vuur 2.0
Gea Smidt, algemeen en artistiek leider van Gronings Vuur, vertelt kort over ‘Gronings Vuur 2.0’. ,,We zijn al eens hier in Midden-Groningen geweest”, refereert ze aan een eerdere editie van Gronings Vuur. ,,Maar nu blijven we langer in iedere gemeente om het vuurtje te laten branden. We maken een voorstelling over wat er speelt in Midden-Groningen. Een voorstelling die doet nadenken, onder andere over de toekomst van de gemeente.”

,,Kielzog faciliteert ons daarin”, gaat ze verder. ,,Zij zorgen er ook voor dat het vuurtje daarna blijft branden.”

Kielzog
Kees Jan Luursema is projectleider namens Kielzog. Hij werkt samen met cultuurcoaches Daniëlle, Floor en Rita om inwoners aan Gronings Vuur te verbinden en andersom. ,,We overleggen samen wie we voor welke avond nodig denken te hebben, en waar we deze mensen kunnen vinden. We zoeken ook naar inwoners die het leuk vinden om mee te doen.”

,,Wat typeert de Midden-Groninger?”, vraagt Liefke vervolgens aan het publiek. ,,De kat uit de boom kijken”, wordt genoemd. Maar ook: ,,De Midden-Groninger bestaat niet”, vrij vertaald naar een speech die prinses Máxima ooit hield. Verder: ,,De dorpen zijn heel erg mooi en de mensen zijn hartstikke leuk.” En: ,,De Groninger an sich heeft weinig woorden nodig om te krijgen wat hij wil.”

,,Midden-Groningen is uniek in elke kern”, zegt één van de aanwezigen. ,,Elk dorp heeft zijn eigen uniciteit en wil dat weten ook. Ze zijn eigenzinnig.”

Frouke Roukema over de geschiedenis

Het woord is daarna aan Frouke Roukema, de eerste spreker van de avond. Zij vertelt in vogelvlucht over de geschiedenis van Midden-Groningen. Ze begint over de invloed van de laatste ijstijd op het huidige landschap. ,,Het zware ijs kwam hiernaartoe, groef zich in en kwam tot stilstand. Daardoor werd de grond omhoog gedrukt en zo ontstond een richel.”

Ontstaan Hoogezand
Frouke springt door de tijd. Als het ijs veel later smelt, stijgt het grondwaterpeil, ook omdat de natuurlijke afwatering geblokkeerd is. Hierdoor ontstaan veenmoerassen. Op de eerder genoemde richel, het ‘hoge zand’, wordt een plaats gesticht met een vrij verklaarbare naam: Hoogezand.

Op huidige luchtfoto’s is die natuurlijke grens nog te zien en die zandrug is in die tijd, rond 1250, de manier waarop Groningers, Friezen en Drenten met elkaar in contact komen en handel drijven. ,,De handel was in die tijd heel levendig”, zegt Frouke.

Aanleg Winschoterdiep
Dit krijgt een extra impuls als in het begin van de 17^e eeuw het Winschoterdiep wordt aangelegd. ,,Daardoor kon men ook dwars door het moeras. Daarmee kwam de turfhandel op gang. De afgegraven turf ging naar Groningen en daardoor ontstond langs het kanaal veel bedrijvigheid”, aldus Frouke. ,,Maar schepen gingen ook naar het buitenland om handel te drijven. De Noordzee-cultuur ontstond. Mensen gingen de zee op en namen ook buitenlandse spullen mee terug.”

Met zevenmijlslaarzen gaat ze, in de kleine tien minuten spreektijd die ze heeft, door de eeuwen heen. Tot aan de ontdekking van aardgas in Groningen. ,,Dat was het begin van nieuwe welvaart, maar met de hevige beving in Huizinge in 2012 werd al duidelijk dat de gaswinning zijn langste tijd heeft gehad.”

Verschillende landschappen nog goed zichtbaar
Frouke besluit met een luchtfoto van de noordelijke provincies, waar ook Midden-Groningen goed op te zien is. ,,Daar kun je nog goed de stuwwal zien. Het hoogveen en het laagveen, het moeras en de hoogteverschillen. Nu is er veel verandering. Computers, internet en mobieltjes zorgen ervoor dat we datacenters nodig hebben. En er is te weinig elektriciteit, dus we zien wind- en zonne-energie. Het karakter van Groningen verandert. Natuur, landschap en erfgoed staan daarmee onder spanning. Hoe het verder gaat? Ik zou het niet weten, maar ik ben wel benieuwd.”

Presentatrice Liefke complimenteert Frouke: ,,Duizenden jaren bespreken in 8 minuten. Ik vind ’t knap.”

Helmi Kamminga over de Midden-Groninger

Daarna is het podium voor Helmi Kamminga, voormalig beleidsmedewerker cultuur bij de gemeente Midden-Groningen. Helmi woont in Waterhuizen, een dorpje met zo’n dertig inwoners. ,,En een ‘gezellige club’, twee scheepswerven, een camping waar arbeidsmigranten wonen en een visboer. Het dorpswinkeltje is inmiddels gestopt.”

‘Welkom in Midden-Groningen’
,,Vlakbij ons huis staat een bordje met ‘Welkom in Midden-Groningen’. We zijn nu één gemeente. De naam is een beetje typisch”, erkent ze. ,,Plaatsen als Meeden hebben een enorme lading windmolens gekregen. Die staan op het land van boeren. Daar krijgen zij pacht voor. Vroeger zijn de boeren hier ook altijd rijk geweest. Grote boerderijen met keuterhuisjes daarnaast. Nu zijn het nog steeds de mensen met het meeste land en geld.” Een stelling waar niet iedereen het mee eens is overigens. 

,,In Slochteren zit veel aardgas”, gaat ze verder. ,,Dat bracht Nederland veel welvaart, maar leidde ook tot aantasting van het landschap. En een trage afhandeling van de gevolgen. Dat zorgt voor scheve gezichten, verdeeldheid en sociaal ongemak. Dorpen veranderen van karakter. De ziel gaat eruit als tachtig procent van de huizen nieuwbouw is.”

Arbeiders
,,In Hoogezand en Sappemeer werkten veel mensen als veenarbeider. In bittere armoede groeven ze turf af. De turfbazen kwamen er goed vanaf. Toen de veenarbeiders werkloos werden omdat turf niet meer werd gebruikt als brandstof, kwamen ze terecht in de industrie. Ook kwamen er Turkse gastarbeiders naar Hoogezand.”

Volgens Helmi was – en is – er sprake van sociale en economische ongelijkheid. En waar een aantal decennia terug de Turkse gastarbeiders kwamen, zijn er nu voornamelijk Oost-Europese arbeidsmigranten. ,,De camping zit er vol mee”, zegt Helmi. ,,Ik vraag mij af: wat eten ze? Zouden ze heimwee hebben? Daar ben ik door geïntrigeerd. En willen ze hier blijven of niet? Ik hoop dat ze allemaal hun geluk vinden. Het zijn drijfveren waardoor het bordje ‘Welkom in Midden-Groningen’ er niet voor niets staat.”

Ruben Timmerman over ondernemerschap

Na de pauze is de microfoon voor Ruben Timmerman. De jonge ondernemer heeft deze avond ,,alleen praatjes meegenomen”, vertelt hij met een lach. ,,Ik ben nu vijf jaar ondernemer”, zegt de 21-jarige Ruben. ,,Wat ben ik aan het doen? Wat is ondernemerschap?”, vraagt hij de zaal. ,,Van een dubbeltje een kwartje maken”, is één van de reacties. Of: ,,Van je passie je beroep maken.”

Ruben toont vervolgens een slide waarop hij ondernemen omschrijft als ‘Het vermogen om ideeën om te zetten in actie door kansen te signaleren, te benutten en waarde te creëren, waarbij men verantwoordelijke risico’s neemt, projecten plant en beheert om doelen te bereiken’.

,,Dat is allemaal theoretisch”, nuanceert hij snel. ,,Voor mij is ondernemen een avontuur. En het heeft te maken met gevoel.”

Ruben werd ooit als 17-jarige ‘de jongste ondernemer van Harkstede genoemd’. Toen hij werkte als pizzabezorger in Hoogezand wist hij al: ik wil zelf iets opzetten. ,,Ik vond op Marktplaats een steekijskar. Dat was iets van vroeger, en dat wilde ik ook in het nu implementeren. Ik stond iedere zondag bij de supermarkt in Harkstede. Daar kreeg ik steeds vaker de vraag of ik ergens op een verjaardag of bedrijfsfeest wilde staan.”

Zodoende is de steekijskarren-collectie van Ruben uitgebreid tot vier. ,,Het is een familiebedrijf”, benadrukt hij. ,,De karren staan op het land van mijn opa, en mijn broertje en vriendin helpen mee. We zijn ook maatschappelijk betrokken. We houden de prijzen hier in de omgeving wat lager – maar dat vertellen we niemand – en bij twee derde van de scholen komen we langs.”

Hij noemt verder nog uitdagingen (,,groeipijn”) waar je als ondernemer mee te maken hebt, en het belang van een goede merkidentiteit. ,,Waar sta je voor, wat doe je?”

Ruben sluit af met een aantal tips. ,,Kijk vanuit het ‘bird-in-hand-principe: wat wil je proberen en hoeveel tijd heb je daarvoor vrij? Je hoeft niet groot te beginnen. Ondernemen hoeft niet te draaien om miljoenen omzetten. Je moet het gewoon doen.”

Roshano Dewnarain over diversiteit

Generatiegenoot Roshano Dewnarain is daarna aan de beurt. Presentatrice Liefke omschrijft hem als ,,veelzijdig” en daar is geen woord aan gelogen. Roshano woont in Hoogezand en is onder meer student filosofie, fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA en vrijwilliger bij verschillende maatschappelijke organisaties. Zijn verhaal gaat over de diversiteit die de gemeente rijk is.

,,Midden-Groningen is een gemeente met veel gemeenschappen”, begint hij. ,,Die hebben allemaal een ontstaansgeschiedenis en een eigen identiteit.”

Hij refereert aan een Amsterdamse documentairemaker die eens naar Hoogezand kwam om te zien hoe Groningen eruitziet. Roshano nodigt hem uit om langs te komen bij de kinderspelweek. ,,Ik had verwacht dat hier allemaal witte kinderen zouden zijn”, herhaalt Roshano de woorden van de documentairemaker. Niets is minder waar.

Roshano blikt ook terug op de tijd dat hij in een verzorgingshuis werkte. Daar hoort hij van bewoners dat die culturele diversiteit niet per se van alle tijden is. ,,Dat motiveerde wel om na te denken”, zegt hij. ,,Welke mensen wonen hier? Mensen die hier samen leven, maar niet altijd samenleven.”

Ongelijkheden
Diversiteit is er in verschillende aspecten, aldus Roshano, die vertelt dat de gemiddelde leeftijd van inwoners van Midden-Groningen 45,3 jaar oud is. ,,De helft is middelbaar opgeleid, 30 procent praktisch en 20 procent theoretisch”, gaat hij verder met de cijfers. ,,Qua inkomen heeft 44,2 procent een laag inkomen, 13,7 procent hoog en 12,2 procent van de kinderen loopt kans om in armoede op te groeien. Waar komen die ongelijkheden vandaan?”

Ook hij maakt een profielschets van de gemeente. ,,Inwoners identificeren zich met hun dorp of voormalige gemeente, hoorden we eerder deze avond. Al die verschillende dorpen hebben een eigen identiteit.”

Opgegroeid in Gorecht, een wijk in Hoogezand, maar kind van Indiase ouders die naar Suriname verscheept werden, heeft hij recht van spreken.

Arbeid verbindt
In zijn werk als raadslid komt Roshano op veel plekken. ,,Arbeid verbindt hier”, is zijn conclusie. ,,Veenarbeiders, contractarbeiders, gastarbeiders.. Doordat zij hierheen kwamen, zijn gemeenschappen gevormd. Dat zorgt voor een grote culturele diversiteit.”

,,Nu kijken we naar de arbeidsmigranten en hoe zij meer binding kunnen voelen met de plek waar ze wonen. Dat is nog best een uitdaging. Dat geldt ook voor de groep mensen die gevlucht is. Ook hier geldt: werk verbindt. Een groep Oekraïners die meteen aan het werk is gegaan, is geïntegreerd geraakt. Ik zie wat dat betreft verbeteringen ten opzichte van wat mijn vader mij vertelde.”

Roshano concludeert: ,,De Midden-Groninger is voor mij een arbeider. Maar die geschiedenis heeft ook een schaduwkant. Landarbeiders werkten voor lage lonen voor de landeigenaren. Die arbeiders stonden onderaan de economische ladder. Die patronen werken door. Hoe kunnen we ongelijk investeren om gelijkheid te creëren?”, vraagt hij zich af. ,,Hoe doen we dat in zo’n diverse gemeente? 

Samenspelen
Hij sluit af met het voorbeeld van de kinderspelweek, waar hij zijn verhaal mee begon. ,,Daar zie ik allemaal kinderen samenspelen. Spreken ze dezelfde taal? Nee. Maar spelen is ook een taal. Als we als samenleving op deze manier doorgaan, denk ik dat we daar op een mooie manier uitkomen.”

Wilco van der Laan over de natuur

De laatste spreker van de avond is Wilco van der Laan. Wilco is fotograaf en geeft excursies in het Roegwold. ,,De natuur is een groot goed in Midden-Groningen”, steekt hij van wal. ,,Maar we moeten ook omgaan met het veranderende landschap. Ik sta hier niet alleen als Midden-Groninger, ik voel me ook Groninger.”

,,In het Roegwold voel ik mij een soort nomade”, gaat hij verder. Het welbekende Knuppelpad omschrijft hij ook wel als het ‘Knuffelpad’. ,,Omdat je elkaar bijna moet knuffelen als je wilt passeren.”

Wilco voorziet zijn presentatie van schitterende, eigen foto’s én een gedicht:

’t Laand van wotter, raait en lucht
’t Laand van gaanze in de vlucht
’t Laand van gras, van dras, van plas
’t Laand dat altied van ’t Roegte was

’t Laand van vogels, hou veul wel nait
’t Laand woar zunne hail schier ondergaait
’t Laand woar dikke dook zain kist
’t Laand woar lepelaar groag vist

’t Laand woar Laiwerik zingt
’t Laand woar Ree zien wotter dinkt
’t Laand van plant, van bloum, van stroek
’t Laand woar ik geern ’t veurjoar roek

Laand van koin in ’t veld
Laand woar ’t veen ’n verhoal vertelt
’t Laand soms waarm, soms barre kold
’t Laand zo schier, dat is ’t Roegwold

Wilco deelt zijn verhaal op in thema’s, steeds met bijzonder fraaie beelden op de achtergrond. ‘Strijd’ is het eerste. ,,Strijd in de natuur. De zeearend die een vis vangt, of de hermelijn op jacht naar een muis. Als noorderlingen hebben we ook eeuwenlang strijd geleverd om het land bewoonbaar te maken. De ‘wolden’ waren eerst wildernis, maar het is gelukt om hier te leven. We hebben daarvoor enorme prestaties geleverd, waar we als Groningers collectief trots op kunnen zijn.”

Inspiratie
De drooglegging van polders is daar een voorbeeld van. ,,De molen van de Groote Polder bij Slochteren heeft mij als fotograaf geïnspireerd. Het zorgde ervoor dat ik de provincie écht ging zien. Vroeger reed ik er altijd met 120 kilometer per uur doorheen om op mijn werk te komen.”

Terug naar het Roegwold. ,,Dat maakt de provincie zo rijk”, meent Wilco, wijzend naar het scherm. ,,De combinatie van industrie, landbouw én natuur. We hebben hier nog veel ruige natuur.”

,,Ontginning is ook een strijd die we hebben geleverd. De overblijfselen daarvan zijn nog te zien.” Op de beamer toont hij een foto van boomstobben. ,,Monumenten van de oudheid.”

Schoonheid
‘Strijd’ had de fotograaf ook een tijd in zijn hoofd, erkent hij. Een burn-out zet hem indirect op het pad dat hij nu bewandelt. Hij gooit het over een andere boeg en leert de schoonheid inzien. Van mens en natuur. ,,Want in ieder mens schuilt iets moois”, zegt hij. ,,Dat geldt ook voor de natuur.”

Wilco noemt kleine, maar typerende voorbeelden. ,,Een blauwborstje. Daarvan was ik onder de indruk. Hoe kan dit in Groningen bestaan? Ik wist dat niet, en ik denk dat de meeste mensen niet weten wat voor mooie dieren we hier hebben.”

Of de koereiger die vliegjes uit de ogen van Groninger blaarkoppen eet. ,,Dat vind ik zo iets moois”, klinkt het enthousiast. ,,Dat is symbiose.”

Als kers op de taart komt troubadour Jan Henk de Groot met een lied over Wilco. Een lied met de toepasselijke titel ‘Vreemde vogel’.

Regisseur Kees Scholten 

Het slotwoord van de avond is aan regisseur Kees Scholten. Hij is door Gronings Vuur aangesteld als artistiek projectleider om een voorstelling te maken. Deze verhalen dienen als inspiratie voor die voorstelling. ,,Ik ben eruit, geloof ik”, begint hij lachend. ,,Het was een inspirerende avond. Ik wil alleen nog maar meer geluiden over Midden-Groningen horen.”

Kees lepelt op humoristische wijze een samenvatting van de avond op. ,,De Midden-Groninger is een moerasbewoner, die leeft op het randje. Iemand die uit alle windstreken komt. Een gelukszoeker. Een kind van vele kleuren. En over het algemeen 45 jaar oud. Een arbeider die overal vandaan komt. De Midden-Groninger is een product van industrie en ziet mogelijkheden voor de toekomst op een glijbaan.”

,,Ik ga broeden op al deze bijdragen”, vervolgt Kees. Hij citeert een zin uit het volkslied van Suriname: ,,Hoe wij hier ook samen kwamen, aan zijn grond zijn wij verpand.”

,,Het is een voorrecht om dit te maken”, blikt hij vooruit op de komende periode. ,,Ik voel dat dit gebied zo om de mensen draait. Daar gaan we een mooi theaterstuk over maken. Over die menselijkheid. Met muziek en humor. En eten. Dat werkt verbindend.”

Hij nodigt tot slot iedereen uit om zijn of haar verhaal te delen. Op welke manier dan ook. ,,Laat je radar draaien. Alles is welkom. Daar gaan wij een mooi script van maken.”

Muzikant Jan Henk de Groot komt daarna nog één keer naar voren. Zijn lied ‘Vuurtje kieken’ is een toepasselijke afsluiting van Brandstof.

Volgende bijeenkomst Gronings Vuur
De volgende bijeenkomst van Gronings Vuur is de creatieve werkplaats op 30 oktober in Dorpshuis Meeden. Hier is iedereen welkom die zijn of haar verhaal op creatieve wijze wil delen. De avond begint om 19.30 uur. Aanmelden kan via info@groningsvuur of via dit formulier.

Foto’s bij dit bericht gemaakt door Myrte Venema.